Veiligheid in de bouw: SCL als verplichte meetlat

Veiligheid in de bouw is een onderwerp dat permanente aandacht vraagt. Opdrachtgevers die de Governance Code Veiligheid in de Bouw (GCVB) hebben ondertekend, nemen sinds 1 januari 2022 veiligheidsbewustzijn als verplichting op in aanbestedingen en contracten. Sindsdien is Trede 2 van de Safety Culture Ladder (SCL) de minimale eis die geldt bij Veiligheid in Aanbesteding (ViA). Op 1 januari 2026 wordt het instapniveau opgetrokken naar Trede 3. Audry van der Sanden, projectmanager SCL bij Kiwa: “Zolang er ongevallen gebeuren in de bouw, blijft werken aan veiligheid een proces dat nooit zal stoppen.”

Met de Safety Culture Ladder kan een organisatie in kaart brengen hoe het is gesteld met het veiligheidsbewustzijn. Het instrument is ooit ontwikkeld door ProRail maar is inmiddels in de hele bouwsector en ook in andere industrieën een bekend fenomeen. Belangrijke opdrachtgevers en grote aannemers stellen de SCL inmiddels verplicht, waarmee de verankering van veiligheid en veiligheidsbewustzijn in de manier van werken een sterke boost kreeg. Kiwa is vanaf de start bij de ontwikkeling van de SCL betrokken en verzorgt, naast audittrajecten, ook trainingen over de richtlijn. Tijdens deze training doen organisaties kennis op van de inhoud van de norm én de toepassing daarvan in de praktijk. Zo kunnen bedrijven trapsgewijs aan een betere veiligheidscultuur werken.

Van der Sanden houdt zich al bijna dertig jaar bezig met veiligheid. “Ik werk nu 25 jaar voor Kiwa als veiligheidskundige en was daarvoor ook al actief op dit vlak. Met veel plezier, want het is een zeer interessant vak waarin menselijk gedrag de hoofdrol speelt. Niemand heeft als uitgangspunt om onveilig te werken. De vraag is: zijn mensen zich wel bewust van waar ze mee bezig zijn? Als je met een slijptol gaat werken, maakt het uit of je denkt dat dat apparaat geen kwaad kan of dat je de gevaren wél beseft. Dan ga je anders te werk. En zo zijn er talloos veel situaties te bedenken. Naast deze fysieke veiligheid, heb je nog andere domeinen als sociale veiligheid en ICT-veiligheid die van belang zijn.”   

Het verplicht stellen van de SCL dwingt bedrijven om veiligheid serieus te nemen. “We krijgen veel aanvragen binnen vanuit de bouwsector”, schetst Van der Sanden. “Grotere partijen zijn goed in staat om de SCL door te voeren, kleinere organisaties zien het vooraf nog wel eens als een obstakel. Dan is het zaak om helder te maken wat de toegevoegde waarde is voor het bedrijf én voor de medewerkers. Als bedrijfsleiding en medewerkers zich bewuster zijn van veiligheid en hun gedrag en houding hierop aanpassen, zijn er minder onveilige situaties en daardoor minder ongevallen, verzuim en schade.”

Leidinggevenden spelen volgens Van der Sanden een cruciale rol in dit proces. “In een bedrijf dat de randvoorwaarden voor veilig werken op orde heeft, wordt onveilig werken gecorrigeerd en passen werknemers en ingehuurde zzp’ers hun gedrag daaraan aan. Je geeft ze zelfs de kennis en kunde om te anticiperen op onveilige situaties. Risicosensibiliteit en risicoperceptie, heet dat in mooie woorden. Aan de andere kant: zijn die randvoorwaarden er niet of werkt men in een angstcultuur, dan blijft dat lastig te doorbreken. Maar dan kom je als bedrijf nooit voorbij Trede 1 van de SCL, die niet voor niets ‘pathologisch’  of te wel ‘ongezond’ is genoemd. Gelukkig neemt de bewustwording steeds meer toe en wordt de SCL steeds belangrijker, deels door de verplichting bij aanbestedingen, deels door het onderkennen van de toegevoegde waarde van veiligheid.” 

Safety Culture Ladder, versie 2.0
De SCL ontstond ooit in de spoorsector, maar wordt intussen gebruikt door de meest uiteenlopende organisaties met verhoogde veiligheidsrisico’s op de werkvloer. Deze bredere toepassing was de aanleiding om het SCL-handboek en -certificatieschema te herzien. Dit heeft geleid tot Safety Culture Ladder 2.0, die van kracht is sinds begin 2024. De wijzigingen in SCL 2.0 hebben onder meer betrekking op de veiligheidsthema’s die worden beoordeeld. Ook is de weegmethode aangepast, waarbij zowel randvoorwaardelijke als gedragsmatige aspecten worden meegenomen. Daarnaast zijn de eisen voor verslaglegging herzien, zodat rapportages niet meer herleidbaar zijn tot individuen.