In meerdere landen is het gebruik van cementloos beton gangbaar. Nederland loopt wat dat betreft wat uit de pas, maar de kentering komt op gang. Als er geen hydratatie aan te pas komt bij de productie van beton, mag je het volgens de vigerende NEN-norm geen beton noemen. Dit staat bij veel opdrachtgevers de toepassing van cementloos beton in de weg. Dat is jammer, want de CO2-footprint van bijvoorbeeld geopolymeerbeton kan zo’n 50 tot wel 75% lager zijn dan dat van traditioneel beton op basis van portlandcement. Gebr. De Koning, aannemer in grond-, weg- en waterbouw, en producent Van Dijk Beton, willen niet aan de zijlijn wachten op een wijziging in de normen. Zij hebben de handen ineen geslagen om daar waar mogelijk projecten met geopolymeerbeton te realiseren. Een mooi voorbeeld hiervan is de nieuwe kademuur van de voormalige Koffiefabriek in Amsterdam.
In opdracht van de gemeente Amsterdam is recentelijk tweehonderd meter kademuur vervangen als onderdeel van de herontwikkeling van het terrein aan de Duivendrechtsevaart vlakbij metrostation Overamstel. Gebr. De Koning heeft de kade tot aan het Van der Valk Hotel Amsterdam-Amstel vernieuwd, het koffiefabrieksterrein bouwrijp gemaakt voor de realisatie van een appartementengebouw en nieuwe aanlegvoorzieningen gemaakt voor een aantal woonboten. Voor de kade zijn prefab betonnen hangschorten gebruikt, deels met toepassing van geopolymeerbeton.
De gemeente Amsterdam, met een stevige ambitie op het gebied van duurzaamheid, bracht het project op de markt gebaseerd op een UAV-GC-contract met EMVI, waarbij Duurzaamheid en BLVC (Bereikbaarheid, Leefbaarheid, Veiligheid en Communicatie) de belangrijkste pijlers waren. Voor Gebr. De Koning een uitdagend project om, naast de gedeelde ambitie op duurzaamheid, de kennis en kunde op het gebied van kademuren succesvol in te zetten. Van Dijk Beton nam op hetzelfde moment deel aan een Innovatiepartnerschap van ProRail om te komen tot een duurzame perronkeerwand. Van Dijk Beton nam deel aan het innovatieprogramma op basis van een geopolymeerbeton element met toepassing van secundaire toeslagstoffen en gedeeltelijk (basalt)vezelwapening. Op de TU-Delft was Noah Wols gestart met afstuderen (vezelversterkt geopolymeerbeton) en hij benaderde Gebr. De koning of er mogelijkheden waren om dat bij haar te kunnen doen. Matthias Mast, projectleider voor Gebr. De Koning: “Soms vallen puzzelstukjes mooi op hun plaats. We hadden met Van Dijk beton al eerder goede contacten en toen kwamen Noah én project Koffiefabriek voorbij. Noah keek mee in de spreekwoordelijke keuken bij Van Dijk Beton tijdens het Innovatiepartnerschap duurzame keerwanden, studeerde succesvol af op vezelversterkt geopolymeerbeton en is inmiddels werkzaam binnen Gebr. De Koning als werkvoorbereider/constructeur.”
Gebr. De Koning won uiteindelijk de tender in Amsterdam met een eigen ontwerp en EMVI-uitwerking waarin betonnen hangschorten zouden worden toegepast. Paul de Vries, Manager Strategische Ontwikkeling en Duurzaamheid voor Van Dijk Beton, wil duurzaamheid en duurzaam beton verder op de kaart zetten. “In het Betonakkoord staat dat de sector maatregelen zal nemen om het milieuprofiel van beton te verbeteren. In 2021 kwalificeerde Van Dijk Beton zich voor het Innovatiepartnerschap van ProRail en werd er gestart met de ontwikkeling van duurzame keerwanden van geopolymeerbeton. Dat was een uitgelezen kans om ervaring op te doen met het materiaal en om de mogelijkheid voor certificering te onderzoeken.” Je zou een hangschort als een omgekeerde keerwand kunnen zien, glimlacht De Vries, met producteigenschappen die grotendeels overeenkomen. “Gebr. De Koning had in de EMVI benadrukt gedurende het traject kansen te willen verzilveren om meer te verduurzamen. Vervolgens stelden we gezamenlijk het doel om een gedeelte van de kademuur uit te voeren met hangschorten van cementloos beton. De gemeente Amsterdam stemde in met deze toepassing.”
De milieuwinst van geopolymeerbeton is groot. Wols: “Traditionele betonproductie met cement heeft een dubbele CO2-last vanwege de cementproductie. Bij geopolymeerbeton is het cement vervangen door andere bindmiddelen. Alkalische activatie zorgt daarin voor polymerisatie en lange ketens die het mengsel tot een steenachtig materiaal maken met dezelfde eigenschappen als beton. De Romeinen gebruikten zo duizenden jaren terug al vulkaanas om beton mee te maken. In Australië, de UK en Oost-Europa is dit bouwmateriaal al heel lang gangbaar en gecertificeerd. In de andere westerse landen is de betonindustrie echter al bijna 100 jaar gebaseerd op cement en daar zijn alle normen op gebaseerd. Er moet bijvoorbeeld hydratatie plaatsvinden. Dit gebeurt niet bij geopolymeerbeton dus je mag het geen beton noemen en dat weerhoudt veel opdrachtgevers van toepassing. Gelukkig pakken steeds meer opdrachtgevers, zoals ProRail en gemeentes, deze handschoen juist wel op. Nu duurzaamheid steeds belangrijker wordt, verwacht ik dat de kansen gaan keren. We moeten nog wel zelf het product per project toetsen omdat er nog geen certificering is.”
Daarom is aannemer Gebr. De Koning blij met een opdrachtgever als de gemeente Amsterdam. Mast: “Als we hier verder mee willen, hebben we ambitieuze partijen nodig. De gemeente Amsterdam is strikt, zorgvuldig en wil dat alles goed verloopt, maar is tegelijkertijd ambitieus als het duurzaamheid betreft. Daarom verliep het voortraject bij de gemeente en de Omgevingsdienst zeer vlot. Bij andere grote gemeentes als Rotterdam en Utrecht, die veel kennis over duurzame ontwikkelingen in huis hebben, ondervinden wij ook deze ruimte voor innovatie, ondersteund met additionele middelen om te onderzoeken.”
Project de Koffiefabriek is afgelopen juni na tien maanden werken opgeleverd. Dat begon met het bouwrijp maken van het toekomstige bouwkavel en de sloop en aanleg van 80 meter kademuur van dat kavel. Mast: “De Koffiefabriek was al veel eerder gesloopt tot aan de vloer. Die vloer moest, inclusief de oude paalfundering tot vier meter onder maaiveld, ook verdwijnen omdat die aan de kademuur was verankerd. Voor de kade is met een silent piler een tijdelijke bouwkuip in het water aangelegd die aan het einde van de rit weer elektrisch te trekken was. Vervolgens is de bestaande kademuur gesloopt en zijn ook hier wapeningsstaal en beton gescheiden afgevoerd. Daarna is voor de nieuwe kademuur een stalen damwand ingebracht en gezekerd met trekankers. De AZ18 profielplaten voor de damwand zijn afkomstig van andere projecten en op conditie gecontroleerd en krijgen in de Koffiefabriek dus een tweede leven. Constructief kan deze constructie honderd jaar mee. De tweede fase van de kadeaanleg, ongeveer 120 meter, is op vergelijkbare wijze uitgevoerd. Dit gedeelte loopt door tot nabij het Van der Valk Hotel.”
Voor de afbouw van de kade is de damwand voorzien van een stalen afdekplaat. Wols: “Hierop zijn met dookverbindingen de 1.20 meter hoge hangschorten opgelegd. Een gietmortel zorgt voor de opvulling en hechting van de hangschorten op de fundering. De prefab hangschorten zijn op locatie afgemetseld met echte baksteen in gemêleerde kleuren. Dat is het enige nadeel van dit soort projecten: de prefab elementen van polymeerbeton zijn onzichtbaar, je ziet alleen een mooie gemetselde kade van 200 meter lang.” Ondertussen zijn alle woonboten met een trap of een loopbrug tussen de nieuwe meerpalen weer bereikbaar gemaakt op hun oude plek. De Vries is positief over de toepassing van polymeerbeton. “In Amsterdam liggen honderden kilometers kade te wachten op renovatie. In deze kadeprojecten kan geopolymeerbeton uitstekend toegepast worden. Een product met een substantieel lager CO2-profiel, wat past in de duurzaamheidsambities van de gemeente Amsterdam. Gebr. De Koning en Van Dijk Beton willen hier wel mee verder.”