Restauratie van historisch beton is nog geen volwassen vakgebied. Waar het nog wel eens misgaat, is dat bedrijven die gespecialiseerd zijn in betonherstel zich bij dit soort objecten puur focussen op het technische aspect. De uniciteit van het object krijgt niet altijd voldoende aandacht. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed maakt zich sterk voor onderhoud, reparatie en renovatie aan historische betonobjecten met behoud van de cultuurhistorische waarden.
“Als Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed vervullen we feitelijk twee rollen”, begint Michiel van Hunen, senior specialist conservering en restauratie. “We hebben de wettelijke taak om gemeenten (bevoegd gezag) te adviseren bij een ingreep aan monumenten, dus ook bij werkzaamheden aan historisch beton. Op basis van dat advies beslist de gemeente of de vergunning wordt verleend. Anderzijds profileren we ons vooral ook als kennisorganisatie. Met publicaties, boeken, (kennisbank)artikelen en brochures verspreiden we onze boodschap zo breed mogelijk en bereiken we eigenaren van objecten, restauratiearchitecten, aannemers, ingenieursbureaus, …”
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft zelf geen gebouwde monumenten in bezit. “Die zijn bij andere organisaties ondergebracht, zoals het Rijksvastgoedbedrijf. Wij ontwikkelen zelf dus geen plannen, maar reageren op plannen vanuit het formele traject”, benadrukt Van Hunen. “Het liefst worden wij als kennis- en expertisecenter al in het voortraject betrokken.” Voor maximale ‘slagkracht’ heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ook een lokale vertegenwoordiging. “In elke regio is onder meer een bouwkundig adviseur werkzaam, net zoals een architectuurhistoricus, een archeoloog en een landschapsarchitect. Zij vormen als het ware het eerstelijns aanspreekpunt en kunnen een beroep doen op de achterban voor meer specialistische vraagstukken, zoals de afdeling Monumenten waar ik onderdeel van uitmaak. Zelf ben ik specialist op het gebied van o.a. historisch beton, historische staalconstructies en historisch metselwerk. Binnen onze afdeling zijn ook specialisten werkzaam met kennis op het gebied van natuursteen, klokken, orgels, molens, kleuren, hout, verduurzamen, enz.”
Bij betononderhoud aan historische constructies is het volgens Van Hunen van belang dat er aandacht is voor de richtlijnen van de stichting ERM, Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg. “Zij hebben twee uitvoeringsrichtlijnen opgesteld (Betonrestauratie-Advies (URL 2003) en Betonrestauratie-Realisatie (URL 4005)) voor het restaureren van historisch beton. Want, zoals gezegd, wordt door gespecialiseerde betonreparateurs helaas niet altijd rekening gehouden met de historische aspecten van een object. Stel dat een object onderhevig is aan chlorideaantasting, dan wordt bij moderne constructies in negen van de tien gevallen het beton vervangen. Bij historische objecten is het van belang om wat meer details boven water te krijgen. Wat is precies het chloridegehalte? Hoe groot is het risico? Is er een alternatieve herstelmethode die uitgaat van (meer) materiaalbehoud? Bij werkzaamheden aan een historisch object pleiten wij voor een bouwhistorisch of waardestellend onderzoek. De historische waarde is gelaagd. Vóór de ingreep is het belangrijk om te weten of de waarde in de gebruiksgeschiedenis zit of bijvoorbeeld in het architectonisch concept.”
Een mooi voorbeeld van zo’n ‘gelaagde waarde’ zie je bij de beroemde Kazematten in Kornwerderzand, die kampen met een materiaalprobleem. “Ze beschikken over zowel oorspronkelijke beschilderingen als kogelinslagen uit de oorlog. De waarde zit dus duidelijk aan het oppervlak”, onderstreept Van Hunen. “De kunst is hier om een technische oplossing te vinden voor het stoppen van de carbonatatie en ASR (alkali-silicareactie) om verdere schade te voorkomen, maar met behoud van de historische waarde. Als Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zijn we hier samen met de collega’s vanuit de regio nauw bij betrokken. En zo zijn we op velerlei gebieden actief om het belang van de historische aspecten bij onderhoud aan historische betonconstructies te onderschrijven. We adviseren dan ook om bij uitvoering de richtlijnen van stichting ERM te respecteren en verwijzen hiernaar in de subsidiebeschikkingen. Ook helpen we eigenaren en beheerders bij de omgang met historisch beton via artikelen op onze kennisbank (kennis.cultureelerfgoed.nl). Dat alles met het oog op een maximale kwaliteit én behoud van de cultuurhistorie.”