Grote rol voor beheer en onderhoud van betonconstructies: De circulaire economie komt eraan

De ambities van het Rijksbrede Programma ‘Nederland circulair in 2050’ zijn hoog. Dat geldt ook voor de reductie in het verbruik van primaire grondstoffen, dat in 2030 gehalveerd moet zijn. Of we die ambities waar gaan maken, weten we definitief over 7 en 27 jaar. Maar we maken het ons lastig, zo niet onmogelijk als er niet meer aandacht komt voor onderhoud, stelt het BetonOnderhoudsPlatform (BOP). Daarom organiseert de betonreparatiebranche op 30 maart de Zuidelijke Betonreparatiemiddag waarin zij vooral beleidsmakers, vastgoedbezitters en -beheerders wil tonen hoe men een grotere bijdrage kan leveren aan een circulaire economie. “Geen circulaire economie zonder betononderhoud.” 

Iedereen heeft de mond vol van circulair denken en een circulaire economie. Circulair bouwen is ook in opkomst. De focus ligt volgens het BOP dan doorgaans op het ontwerpen van nieuwe duurzame, adaptieve en levensbestendige gebouwen en nieuwe civiele constructies met een lage MKI-score of zelfs volledig klimaatneutraal. “Onderhoud krijgt daarin onterecht te weinig aandacht”, stellen Anthony van den Hondel, voorzitter van BOP en KB-kenniscentrum en Jelle Lecluijze, bestuurslid bij BOP. Lecluijze: “Iedereen kent het vlindermodel van de Ellen MacArthur Foundation. De rechterhelft beschrijft de technische cyclus die gaat over constructies en gebruiksgoederen. De binnenste cirkel van deze technische cyclus gaat over renovatie en onderhoud. Juist deze cirkel zorgt voor het meeste behoud van waarde en draagt dus het meeste bij aan de circulaire economie. Desondanks wordt onderhoud nog steeds niet voor vol aangezien en teveel beschouwd als een kostenpost die je moet minimaliseren.”

Beton neemt in dit verhaal een bijzondere plaats in. Het is wereldwijd en ook in Nederland het meest gebruikte bouwmateriaal. “Het kan een hele hoge levensduur hebben”, vertelt Van den Hondel. “Het Panteon in Rome staat al 1.800 jaar overeind en in Nederland is ook een groot deel van onze welvaart en rijkdom de afgelopen 150 jaar gebouwd met beton. Maar de betonkwaliteit is veelal matig, waardoor verwacht wordt dat al in de leeftijd van twintig tot veertig jaar corrosie van de wapening zal ontstaan terwijl deze constructies minimaal honderd jaar mee dienen te gaan! We staan bovendien in Nederland voor een enorme vervangingsopgave in bijvoorbeeld de infrastructuur en met een groeiend aantal gebouwen dat het einde van de technische levensduur nadert of al bereikt heeft. Het is maar de vraag of die vervangingsopgave gaat lukken. Heeft Rijkswaterstaat het komende decennium wel budget om dit uit te voeren? En hoe gaan corporaties om met de stikstofcrisis? Met de aanstaande CO2-beperkingen en de te verwachten overlast van bouwwerkzaamheden wordt de druk op instandhouden groter en groter. Ik denk dat er op dit moment te weinig moeite wordt gedaan om gebouwen, kunstwerken en andere constructies in stand te houden.”

Lecluijze illustreert dit met een grafiek waarin onderhoudskosten in de tijd zijn uitgezet. “Constructies van beton blijven heel lang goed, totdat er schade ontstaat. In 75% van de gevallen wordt deze schade veroorzaakt door wapeningscorrosie, in de volksmond betonrot genoemd. Dit is het begin van de opgaande lijn. In die opgaande lijn van oplopende schade zit het punt waar men in actie komt, meestal te laat en gedwongen omdat het bijvoorbeeld te gevaarlijk wordt. Tijdig onderhoud had de schade beperkt of zelfs voorkomen. Preventief onderhoud had de hele lijn naar rechts doen verschuiven. Dat betekent een langere levensduur en minder beslag op schaarse middelen. Wat we nog te vaak zien, is dat schades wel geconstateerd worden, dat is dus nog laag in de opgaande lijn, maar dat dan wordt gezegd: laat maar zo, het kan nog wel even mee. Zeker als het weinig risico’s oplevert, doet men er niks mee.”

Volgens Van den Hondel is onderhoud te weinig onderdeel van de systematiek. “Neem het Betonakkoord, waarin de focus nagenoeg volledig ligt op nieuwbouw. Dan gaat het met name over de samenstelling van betonmengsels, slankere profielen in de draagconstructie of het demontabel bouwen, maar niet over het positieve milieueffect van de constructies die er al staan. Dat is de CO2 die we al een keer hebben uitgegeven. Kijk, soms is het neerzetten van een nieuw pand verstandiger, bijvoorbeeld als dat in het gebruik veel energiezuiniger uitpakt. Maar puur beoordeeld naar het materiaal, is laten staan en goed onderhouden altijd beter. Wat mij stoort, is dat je bij nieuwbouw in alle duurzaamheidsrekensommen wel een kleinere voetafdruk krijgt door een iets slankere constructie, maar dat een iets zwaardere constructie die twee keer zo lang meegaat puntenaftrek oplevert. Behoud zit niet in het systeem, je wordt er niet voor gecompenseerd. Maar wat je niet uitstoot, nu of in de toekomst, is een reële besparing die je zichtbaar moet maken.”   

Het BOP wil de grotere aandacht voor onderhoud ook doen landen bij de vastgoedbeheerders. “Jaarlijks gaan meer miljarden om in onderhoud dan in nieuwbouw”, vervolgt Van den Hondel. “In het rendementsdenken van ontwikkelaars speelt onderhoud echter vaak nog een ondergeschikte rol. Je zet iets neer en na 50 jaar, of zelfs eerder nog, sloop je het weer. Economisch heeft het dan al zijn nut bewezen voor de eigenaar. Dit is om een aantal redenen niet meer vol te houden. Ten eerste is de kostprijs van CO2 nu nog erg laag, maar die gaat binnen afzienbare tijd flink stijgen. Dan worden korte termijn strategieën met sloop en nieuwbouw opeens onrendabel en wordt verstandig onderhoud een stuk aantrekkelijker. Ten tweede hebben we te maken met een toenemende schaarste aan middelen en materialen. We willen in Nederland tot 2030 zo’n 900.000 woningen bouwen. Dat gaan we al niet halen. Waarom zouden corporaties dan tienduizenden woningen slopen voor vervangende nieuwbouw? Dat komt daar dan nog eens bovenop. Ik zou zeggen: renoveer zoveel als mogelijk, daarmee ben je wat betreft de constructie circulair bezig en wellicht moet je met functionaliteit – vaak een reden voor sloop – wat creatiever omgaan. Ten derde moeten woningen met de huidige vervangingssnelheid niet honderd jaar mee maar moet dat worden opgerekt naar zelfs 150 jaar. Dat betekent: langer en beter onderhouden. En niet de oude vorm van onderhoud, die vooral bestaat uit brandjes blussen en calamiteiten oplossen, maar meer aandacht voor preventief en predictief onderhoud. Dat bespaart enorm in de kosten.” 

Met kleine dingen gaat het gek genoeg vaak anders, vergelijkt Lecluijze. “Als het lampje van de motorstoring in de auto gaat branden, rijden we meteen naar de garage, anders rijd je de motor misschien in de soep. Houten kozijnen laten we elke vijf jaar schilderen, anders rotten ze er op gegeven moment uit. Maar bij gebouwen en kunstwerken lijkt deze logische denkwijze niet op te gaan. Daar is relatief weinig budget voor onderhoud, terwijl voor alle objecten geldt dat alles in stand gehouden kan worden en dat kleine, tijdige investeringen grote uitgaven in de toekomst voorkomen.”

Met de deadlines van 2030 en 2050 in het verschiet moeten we de bakens verzetten. Van den Hondel: “We moeten van de lineaire economie toe naar een circulaire economie. De prijs voor CO2 die we straks gaan betalen gaat daarvoor de dwang opleveren. Door de levensduur van constructies te verlengen, kunnen we een substantiële bijdrage leveren aan die opgaven. Als collectief heeft het BOP de kennis in huis om dit te realiseren en dat willen we graag uitdragen. Daarom hebben we het programma van onze aanstaande Betonreparatiemiddag gericht op gebouwbeheerders en andere toekomstmakers, zoals Daan Fousert die noemt. Het programma bestaat voor de pauze uit maatschappijbrede verhalen over klimaat en leiderschap: hoe we kunnen omgaan met het Klimaatakkoord? Na de pauze worden de toehoorders getrakteerd op succesverhalen uit de praktijk. Daaronder vallen bijvoorbeeld het hoogwaardig hergebruik van de betonnen liggers van een viaduct in een nieuw viaduct, een complexe case van woningcorporatie Bo-Ex die materialen uit oude flats hergebruikt, Vestia die op slimme wijze de levensduur van dertien woonblokken wist te verlengen en een project op Chemelot waar op basis van onderzoek van TNO de levensduur van zestig jaar oude industriekolommen met minstens 25 jaar werd verlengd. Mooie voorbeelden waar beleidsmakers, beslissers, uitvoerenden, vastgoedeigenaren en ontwikkelaars veel van kunnen leren.”   

BOP
In het BetonOnderhoudsPlatform, kortweg BOP, werken vier brancheverenigingen samen. Zij hebben één missie: samen de beste zijn op het gebied van betonreparatie en de markt daarvan laten profiteren. De branchepartijen zijn: de Vereniging van gecertificeerde Beton Reparatiebedrijven (VBR), de Vereniging van Adviseurs op het vakgebied van Beton Onderhoud en -Reparatie (VABOR), de Vereniging Leveranciers van Betonreparatie en Beschermingsmiddelen (VLB) en KB-kenniscentrum (experts op het gebied van kathodische bescherming).

Donderdag 30 maart 2023 in de LocHal in Tilburg 

12.00 uur Ontvangst met broodjes 
12.45 uur Welkomstwoord 

DEEL I

Klimaatakkoord en leiderschap toekomst

13.00 uur Gerard van der Steenhoven (Universiteit Twente en voormalig hoofddirecteur van het KNMI): Het klimaat verandert; wat nu? “Waarom weten we zeker dat klimaatverandering door de toegenomen uitstoot van broeikasgassen wordt veroorzaakt, wat de gevolgen zijn en hoe het klimaat zich naar verwachting de komende honderd jaar zal ontwikkelen? Naast antwoord op deze vragen is er ook aandacht voor mogelijkheden om de gevolgen te beperken en – beter nog – de oorzaak van klimaatverandering weg te nemen.”

13.45 uur Daan Fousert (auteur en veranderprofessional): Hoe om te gaan als leider met het Klimaatakkoord, en hoe Ecologisch Intelligent ben jij als toekomstmaker? “Er is een omslag nodig in leiderschap en in ons denken. Een bewustwording van wat Ecologische Intelligentie betekent en welke impact dat heeft op alle aspecten van de ecologie. Wat zou het prachtig zijn als deze branche leading wordt in het inzichtelijk krijgen dat reparatie en hergebruik de weg is naar een ecologisch economie, waar duurzaamheid, natuur en cultuur de basis vormen van innovatieve ontwerpen en circulariteit gekoppeld wordt aan principes uit de biomimicry.”

14.30 uur Pauze

(Netwerken, interactie duurzame projecten en producten vanuit stands met hapjes en drankjes.

DEEL II 

Praktijk betononderhoud

15.15 uur uitkomsten footprint

15.30 uur Wouter van den Berg (Nebest Adviesgroep): Hergebruik van bestaande bruggen en viaducten. “Welke ontwikkelingen spelen er op het gebied van circulariteit en specifiek hergebruik? Wat voor kansen biedt dit voor de betononderhoudssector? Closing the Loop is een consortium dat het sluiten van de cirkel voor hoogwaardig hergebruik als doel heeft. Om de herbruikbaarheid van bestaande objectonderdelen van kunstwerken zoals viaducten en bruggen te kunnen bepalen, is de herbruikbaarheidsscan ontwikkeld.”

15.50 uur Martijn Broekman (Woningcorporatie Bo-Ex): Hergebruik op hoog niveau. “In het nieuwbouwplan voor de Ivoordreef is ervoor gekozen om materialen uit de oude flat te gaan hergebruiken in plaats van nieuwe materialen aan te wenden die veel CO2 kosten. Een unieke samenwerking tussen Bo-Ex en de Gemeente Utrecht.”

16.10 uur Pascal van Montfort (Royal HaskoningDHV) en Joep Lemmens (Sitech): Waarom moet het anders dan we altijd gedaan hebben? “Op de Chemelot-site staan 3.500 oude kolommen van beton, die het vitale netwerk van product- en utilityleidingen ondersteunen. Aan deze ‘aging assets’ is het juiste onderhoud nodig om de komende 25 jaar een ongestoorde en integere ligging van leidingen en kabels te waarborgen. Samen met TNO is een plan ontwikkeld om dit veilig en tegen de meest optimale kosten uit te voeren.”

16.30 uur Eric Parel (Hof Wonen, voorheen Vestia) en Chris Uittenbogaard (BOP): Flat gered van sloop door reparatie en onderhoudsplan balkons. “De 328 balkons van in totaal 13 woonblokken in de Industriewijk in Delft verkeerden in een slechte conditie. Eigenaar Vestia zocht naar mogelijkheden om de balkons, en daarmee feitelijk ook de woningen, te behouden. Via inventieve oplossingen voor de diverse gebreken is het gelukt om de levensduur te verlengen.”

17.00 – 18.00 uur Netwerken en afsluiting met hapjes en drankjes

Locatie: 

LocHal, Burgemeester Brokxlaan 1000, 5041 SG Tilburg

Voor kaarten: mail naar BOP@supportenservices.nl of bel Angelique Nagtegaal op 0642316931. Kijk voor meer informatie op www.betononderhoudsplatform.nl