Mijn inmiddels omstreden smaak voor architectuur

Duurzaamheid – in algemene zin – is niet meer weg te denken uit de bouwwereld. De transitie is ingezet en zal nog lang voortduren. Dat moet ook, willen we ons steentje bijdragen aan de reductie van CO2-uitstoot en daarmee de opwarming van de aarde. In de praktijk zie je dat duurzaamheid in de bouwsector de afgelopen jaren vooral aangejaagd is vanuit de overheid, middels tenders en aanbestedingen. Het is zowaar een manier geworden voor gemeenten om zich te onderscheiden van andere gemeenten, met Amsterdam aan kop. Duurzaamheidseisen stapelen zich op in tenders en ontwikkelaars en bouwers halen alles uit de kast om – conform uitvraag – de meest duurzame, groene, biodiverse, ecologische, natuurinclusieve gebouwen en gebieden te maken. Niet altijd vanuit een intrinsieke motivatie en veelal vanuit de ambitie om te winnen, maar dat doet er nu niet echt toe. Duurzaamheid is de norm geworden en heeft zowaar een ‘gezicht’ gekregen in de afgelopen jaren. Vooral in prijsvragen worden de ene na de andere groene stadsbiotopen en verticale jungles van hout gepresenteerd. Nog los van het werkelijke resultaat na oplevering en de factor ‘tijd’ tot de groene belofte kan worden waargemaakt, triggert deze trend bij mij persoonlijk een gevoelige snaar. Is dit hoe de toekomst van materiaalgebruik en architectuur eruit komt te zien?

Bijna zeventien jaar geleden is het alweer toen ik als stagiair rondliep op de bouwplaats van De Kunstlinie in Almere, een theater ontworpen door SANAA, een geweldig Japans architectenduo. Bijna volledig gebouwd op het water met een gevel van beton en glas, een draagstructuur van beton en slanke massief stalen kolommen met stalen wanden van wel vier centimeter dik voor de stabiliteit. Subliem in eenvoud, puur, strak en bijna compromisloos afgewerkt, een meesterwerk als je het mij vraagt. Maar terugkijkend naar het project vanuit de bril van duurzaamheid, zou je het project ook kunnen bestempelen als een misdaad tegen het milieu. Voor mij is het de plek waar mijn liefde voor architectuur is ontstaan, met name voor beton en later ook baksteen. Mijn liefde voor eenvoud in vorm en rijkdom in materialisatie en detaillering. Mijn liefde voor materialen, niet perse baksteen of beton an sich, maar vooral de veelzijdigheid in toepassing. De gebouwen door Rudolf Schwartz en Sigurd Lewerentz zijn daar typische voorbeelden van. De verschillende structuren van het materiaal, het reliëf van het oppervlak, de mogelijkheden voor tektoniek en plastiek. De zoektocht naar de gelaagdheid en compositie van materiaal, gevormd tot gebouw om in te wonen, werken of verblijven. Werkelijk subliem.

Maar mijn smaak in architectuur lijkt vandaag de dag echter omstreden. De duurzaamheidsambities hebben architecten in de val van greenwashing gelokt, in het bijzonder de wens om duurzaamheid zichtbaar te maken in projecten. Houten gevels, plantenbakken op hoogte en heel veel groen (ik chargeer). Een duurzame uitstraling (in een render) maakt nog geen duurzaam gebouw. Gelukkig worden we steeds kritischer op dergelijke wensbeelden, maar veel van die wensbeelden zijn vandaag de dag ook al in aanbouw. Gebouwen die na oplevering nog in afwachting zijn van hun bloei. De vraag blijft of die bloei er ooit komt of dat we opgescheept zitten met een permanente wachtgevel. Persoonlijk hoop ik dat deze trend snel voorbij gaat en innovaties in duurzame materialen zich blijven voortzetten. Ik gun onze architecten weer de ruimte en het pallet voor de zoektocht naar compositie en gelaagdheid, een nieuwe architectuurtaal. Maar bovenal gun ik onze leefomgeving een rijk pallet aan gebouwen, opgetrokken uit diverse materialen die duurzaam geproduceerd zijn, mooi ouder worden én circulair zijn. Schoonheid is ook duurzaamheid.